بررسی تطبيقی مفهوم تصویر شعری از دیدگاه نقدی محم د رضا شفيعی کدکنی و جابر عصفور

Transkript

1 کاوشنامة ادبي ات تطبيقی )مطالعات تطبيقی عربی - فارسی( دانشکدة ادبي ات و علوم انسانی دانشگاه رازی کرمانشاه سال ششم شمارة 22 تابستان 5931 ه. ش/ 5391 ه. ق/ 2152 م صص 22-5 بررسی تطبيقی مفهوم تصویر شعری 5 از دیدگاه نقدی محم د رضا شفيعی کدکنی و جابر عصفور عبدالعلی آلبویه لنگرودی 2 دانشیار گروه زبان و ادبی ات عربی دانشگاه بینالمللی امام خمینی )ره( قزوین ایران حشمتاهلل زارعی کفایت 3 دانشجوی دکتری زبان و ادبی ات عربی دانشگاه بینالمللی امام خمینی )ره( قزوین ایران چکيده تصویر شعری یکی از عناصر زیباییشناختی شعر است که از دیرباز مورد توج ه ناقدان بوده است. محم د رضاا شافیعی کادکنی و جابر عصفور از جملة ناقدان معاصر ایران و مصر هستند که با نگاهی نو به این مسئله پرداختهاند. این جساتار مایکوشاد تاا باا شایو توصیفی - تحلیلی و در چارچوب دو کتاب صور خیال در شعر فارسای از محم اد رضاا شافیعی کادکنی و الصورة االنایوةايفاالو اا ا الا قدياوالبالغياع وداالرو ااز جابر عصفور به بررسی و تحلیل دیدگاههای نقدی این دو ناقد در خصوص تصویر شاعری براردازد. یافتههای پژوهش نشان میدهد که دیدگاههای شفیعی کادکنی در خصاوص عناصار تشاکیلدهند تصاویر شاعری کامالتر از دیدگاههای عصفور است ام ا هر دو ناقد تعریف مشترک و مفهوم یکسانی از تصویر ارائه دادند و از میان اجازای تصاویر شاعری بیشتر به مبحث تشبیه و استعاره پرداختها د.ن هر دو ناقد معتقدند که تصویر باید با دیگر اجزای شعر چاون معنای عاهفاه و موسایقی پیوند داشته باشد. دیدگاههای نقدی جابر عصفور در مبحث کارکرد تصویر شعری کاملتر از دیدگاههای شفیعی کدکنی اسات چراکه کارکردهای بسیار و مهم ی چون شرح و توضیح اقناع مخاهب مبالغه در معنی و تحسین و تقبایح را بارای تصاویر شاعری برمیشمرد. از سوی دیگر دیدگاههای نقدی شافیعی کادکنی الهاام گرفتاه از آراء عبادالقاهر جرجاانی اسات ام اا دیادگاههای عصفور ریشه در دیدگاههای ناقدان پیشین چون جاحظ عبدالقاهر جرجانی و حازم قرهاجنی دارد. واژگان کليدی: شعر تصویر شعری نقد ادبی محم د رضا شفیعی کدکنی جابر عصفور. 1. تاریخ دریافت: 1331/3/22.2 رایانامه: alebooye@hum.ikiu.ac.ir 3. رایانامة نویسنده مسئول: zarei735735@yahoo.com تاریخ پذیرش: 1331/6/22

2 2/ کاوشنامة ادبی ات تطبیقی سال ششم شمار 22 تابستان پيشگفتار 5-5. تعریف موضوع یکی از پدیدههای مهم شعر که بر اساس اصول زیباییشناختی مورد مطالعاة نقادی قارار مایگیارد صاورت شعری یا تصویر شعری است. تصویر یا ایماا 1 یکای از پرکااربردترین اصاطححات نقاد ادبای اسات کاه از دیرباز در بحغت اسحمی مطرح بوده و از میان پیشینیان عبادالقاهر جرجاانی و حاازم قرهااجنی کامالتارین دیدگاهها را در این زمینه بیان کردهاند. در دور معاصر نیز که نقد به شکوفایی میرسد همواره ناقادان عربای و فارسی به این عنصر زیباییشناختی توج ه داشته و دیدگاههای خود را که بیشتر الهامگرفته از ناقادان اساحمی است بیان کردهاند. محم د رضا شفیعی کدکنی و جابر احمد عصفور نیز از جمله ناقدان معاصاری هساتند کاه با نگاهی نو به این مسئله پرداخته و دیدگاههای نقادی خاود را در ایان زمیناه بیاان کردهاناد بناابراین در ایان پژوهش تحش شده است تا دیدگاههای این دو ناقد در ماورد تصاویر شاعری ماورد بررسای و مقایساه قارار گیرد و میزان الهامپذیری آنها از پیشینیان بیان شود ضرورت اهم ي ت و هدف اهم ی ت و ضرورت این پژوهش بیشتر از آن جهات اسات کاه کمتار پاژوهشهاای تطبیقای در ماورد تصاویر شعری و کارکردهای آن در نقد ادبی معاصر صورت گرفته اسات. افازون بار آن تاازگی موضاوع اهم ی ات تصویر شعری از نگااه شافیعی کادکنی و عصافور و عادم تحقیار در بررسای دیادگاههاای ایان دو ناقاد در خصوص تصویر شعری از دیگر ضرورتهای این تحقیر است. هادفی کاه ماا در ایان پاژهش باه دنباال آن هستیم بررسی و تحلیل دیدگاههای مشترک و متفاوت دو ناقد در ماورد تصاویر شاعری اسات. شاایان ککار است که عل ت انتخاب دو ناقد نیز این است که آنهاا نقاش مهم ای در تحاو ل نقاد در دور معاصار داشاته و اشتراکات زیادی با هم دارند. از جملة ایان اشاتراکات: 1. هار دو ناقاد معاصار و از پژوهشاگران برجساته و صاحبنظر هستند. توضیح اینکه هر دو تقریباا 11 سااله و هار دو در قیاد حیاات هساتند. 2. هار دو از ناقادانی هستند که حلقة ات صال میان سن تگرایان و متجد دان به شمار میروند. 3. هر دو از ناقدان صورتگرا هساتند و بیشتر شکل آثار را بررسی کردهاند. 4. پایاننامة دکتری این دو صااحبنظر در یا حاوز پژوهشای اسات. توضیح اینکه پایاننامة دکتری شفیعی کدکنی»صور خیال در شعر فارسی«و پایاننامة دکتری جاابر عصافور نیاز»الصورة االن ی وةايفاالو ا اال قودياوالبالغوياع وداالرو» اسات. 1. ایان ناقادان در آثاار خاود عاحوه بار بیاان 1. Image

3 بررسی تطبیقی مفهوم تصویر شعری از دیدگاه نقدی محم د رضا شفیعی کدکنی و جابر عصفور /3 دیدگاههای نقدی گذشتگان و تحلیل آنها دیدگاههای ناقدان غربای را نیاز ککار کارده و باه تحلیال آنهاا پرداختهاند. 6. هر دو از اساتید بزرگ نقد در دانشگاه معتبر ایران و مصر هساتند. 1. نکتاة دیگار اینکاه محم اد رضا شفیعی کدکنی با ادبی ات عرب آشنایی کامل داشته و در این زمینه آثاری همچون شاعر معاصار عارب را تألیف و آثاری چون عقاید فلسفی ابوالعحء معر ی و معل قات سبع را ترجمه کرده و مقاالت متعاد دی در ماورد شعر عربی نوشته است پرسشهای پژوهش نگارندگان در این پژوهش تحش کردهاند که به این پرسشها پاسخ دهناد: محم اد رضاا شافیعی کادکنی و جابر عصفور چه دیدگاههای مشترک و متفاوتی نسبت به مفهوم تصویر شعری و کارکرد آن دارناد ایان دو ناقد به چه میزان از ناقدان اسحمی الهام پذیرفتند 7-5. پيشينة پژوهش گفتنی است که در مورد تصویر شعری کتابها پایاننامهها و مقاالت مختلفی نگاشته شاده ام اا تاا آنجاا کاه نگارندگان بررسی کردهاند پژوهش و تحقیقی تطبیقای در ماورد بررسای و تحلیال مفهاوم تصاویر شاعری و کارکرد آن از دیدگاه شفیعی کدکنی و عصفور انجام نگرفته و چنین پژوهشی میتواند کنکاشای ناو در ایان زمینه باشد روش پژوهش و چارچوب نظری روش این پژوهش توصیفی - تحلیلی بوده و بر اساس نقد تطبیقی مکتب آمریکا است که معتقاد باه بررسای موازنهای و مقایسهای میباشد. نکتة دیگر اینکه نگارندگان این پژوهش را در چاارچوب کتااب صاور خیاال در شعر فارسی از محم د رضا شفیعی کدکنی و کتااب الصورة االنایوةايفاالو اا اال قودياوالبالغوياع وداالرو عصفور مورد بررسی و تحلیل قرار دادهاند. 2. پردازش تحليلی موضوع 5-2. مفهوم تصویر شعری از دیدگاه قدما ماد از جاابر»ص رة «:ا»تصویر«در لغت به معنای شاکل باوده و جماع آن»ص ورةاوا وصورة:اصاورتها«اسات و»قودا ر صوهرة» باه معنای»آن را به تصویر کشید«و»ترصوهرة اال ويء«به معنای»آن را تو هم کرد«است )ر.ک: ابن منظاور 1331: صور(. دهخدا مینویسد: تصویر در لغت به معنی صورت و شکل قرار دادن برای چیزی یاا نقاش کاردن و رسم نمودن چیزی است )ر.ک: دهخدا 1314: کیل وا تصویر(. با توج ه به رویکردهاای مختلاف لغاوی

4 4/ کاوشنامة ادبی ات تطبیقی سال ششم شمار 22 تابستان 1331 هنری روانی و زیباییشناختی تعریفهای گوناگونی میتوان از تصویر شعری داشت جامع میتوان گفت:»تصویر شعری عبارت است از تأث ر حس ی و واکنش عاهفی انسان باا مشااهد ام اا در یا تعریاف پدیادهها و ارائة تصو ری از ادراک حس ی.«)امیدعلی و همکاران 21(. 1331: به نظر نگارنادگان تصاویر یاا صاورت اصطححی است که در نقد قدیم به قضیة لفظ و معنی اشاره میکند. این عنصر زیباییشناختی در قدیم به عل ت سادهبودن محیط عربی به سادگی و وضاوح گارایش داشات نیز فردی و پراکنده بود و بر موسیقی ناشی از وزن و قافیه تکیه داشات. جااحظ از قادیمیترین ناقادان اسات که با تعبیر زیر بر نقش تصاویر در شاعر تأکیاد کارده و شاعر را بار پایاة تصاویر شاعری میداناد: معاانی در دسترس همه است و عجمی و عرب و بادیهنشین و روستایی همه آن را میدانناد. مهام برپاایی وزن انتخااب الفاظ سهولت مخرج رونر شعر هباع روان و ساب واالسات شاعر صانعت و ناوعی از بافات و جنسای از تصویر است )ر.ک: جاحظ 1363 ج (. 3: حازم قرهاجنی نیز در این خصوص مینویسد: تصاویر شعری مفاهیم گوناگون و مختلفی بر اساس اختحف زمانها دارد مفهوم قدیم آن بار پایاة ارتباا هماننادی میان شاعر و تصاویر و رسام و تخی ال و توج اه بار اناواع بحغای تصاویر چاون تشابیه اساتعاره و کنایاه اسات )قرهاجنی : و 144(. عبدالقاهر جرجانی از دیگر ناقدان اسحمی است کاه باا نباوغش تاحش کارد مفاهیم نقدی قبل از خاود را کاه بار تفکیا پایهریزی نماید. او معتقد است که شیو کحم شیو میاان لفاظ و معنای مبتنای باود تصاحیح کناد و نظری اة نظام را تصویر و ساختار است و معنی چیزی است کاه تصاویر و ساخت در آن واقع است )الجرجانی بیتا: 214(. نظری ة نظم او بیانگر این است که زیباایی تصاویر باا لفاظ یاا معنی تفسیر نمیشود بلکه ارتباهش با ساختار کحم و نظم آن در ایجاد تصویری است کاه باا اناواع بحغای در جان مخاهب تأثیر میگذارد مختصری دربارة دو اثر محم د رضا شفيعی کدکنی و جابر عصفور در نقد تصویر شعری کتاب صور خیال در شعر فارسی از شفیعی کدکنی و کتاب الصورة االن یوةايفاالو ا اال قودياوالبالغوياع وداالرو از عصفور دو کتاب ارزنده و مستقل در زمینة تصویر شعری هستند. این دو کتاب پایانناماة دکتاری باوده و در دو زبان فارسی و عربی به عنوان دو کتاب مفید و منبع مورد استفاد ادبدوستان است. شافیعی کادکنی ایان اثر خود را در فصله یا متعد دی تنظیم نموده و در آن صور خیال را در شاعر فارسای از آغااز تاا قارن ششام بررسی کرده و در دیدگاههای خود متأث ر از عبدالقاهر جرجانی اسات. روش کادکنی در ایان اثار جزئای و تفصیلی است. مؤل ف در این کتاب به بیان نوآوری شاعر در تصاویر شعری تکراری یا اباداعی باودن تصاویر

5 بررسی تطبیقی مفهوم تصویر شعری از دیدگاه نقدی محم د رضا شفیعی کدکنی و جابر عصفور /1 شعری شاعر موضوعها و اغراض تصویر ویژگیهای تصویر میزان تأثیرپذیری شاعر در تصاویر شاعری و... میپردازد ام ا جابر عصفور مباحث نقدی خود را در پان فصال ماورد بررسای قارار داده و در فصال او ل باه بررسی عنصر خیال و رابطهاش با تصویر پرداخته و در فصل دو م و سو م از انواع بحغی تصویر باهویاژه تشابیه و استعاره سخن به میان آورده است. این ناقد در فصل چهارم خود به بررسی تصویر شعری و اثرش بار ارائاة حس ی معنی پرداخته و در نهایت فصل آخر را باه اهم ی ات تصاویر و کارکردهاای آن اختصااص داده اسات. جابر عصفور در این مباحث بیشتر به شعر شاعران قدیم استشهاد میورزد و ضمن نقد و بررسای دیادگاههای ناقدان اسحمی و الهامپذیری از ناقادانی چاون جااحظ عبادالقاهر جرجاانی و حاازم قرهااجنی دیادگاهه یا کاملتر و نسبتا جدید خود را ارائه میدهد. نکتة دیگر اینکه وی در بررسای تصاویر شاعری از علاوم مختلفای چون فلسفه علم کحم لغت و تفسیر بهره برده و باه عناوان یا ناقاد معاصار باه ایان عنصار زیباییشاناختی مینگرد. نکتة مشترک دو ناقد بهویژه شفیعی کدکنی اینجاست که در بحث از صور خیال تنها باه مساائل نظاری اکتفا نکردند بلکه آن مسائل را بر شعر شاعران دورههاای مختلاف تطبیار دادهاناد و نیاز هار دو دیادگاههای نقدی عبدالقاهر جرجانی را پذیرفته و از آن الهام گرفتند. نکتة دیگاری کاه شافیعی کادکنی بارخحف جاابر عصفور بدان توج ه کرده این است که وی شعر فارسی را با شعر عربی مقایسه کارده و نقاا قاو ت و ضاعف هری و میزان تأثیر و تأث ر آنها را بر یکدیگر بیان نموده است باه عناوان نموناه او ردیاف را از ویژگیهاای شعر فارسی قلمداد کرده که از قرن پنجم به بعد در شعر عربی به تقلید از شاعر فارسای باه وجاود آماده اسات )ر.ک: شفیعی کدکنی 222 ( 1366: افزون بر این شفیعی کدکنی ضمن بیان دیادگاههای ناقادان اساحمی بیشتر از جابر عصفور به ناقدان غربی استناد کرده است نگاه شفيعی کدکنی و عصفور به نقد قدیم و تصویر شعری تصویر شعری مسئلة جدیدی در نقاد عربای نیسات چاون شاعر از دیربااز بار تصاویر اساتوار باوده اسات ام اا بهرهگیری از این تصویر میان ی شاعر و شاعر دیگر متفاوت بوده است همچناان کاه شاعر معاصار باا شاعر قدیم در بهرهگیری خود از تصویر متفاوت بوده است )ر.ک: عب اس 23(. 1311: دیدگاه شفیعی کادکنی نیاز چون دیدگاه احسان عب اس است ام ا او بر آراء پیشینیان ایراد وارد کرده و روش نقدی ناقادان معاصار عارب را نیاز درباار تصاویر شاعری نااقد دانساته اسات بناابراین آن را رد کارده و شایوهای جدیاد و برگرفتاه از

6 6/ کاوشنامة ادبی ات تطبیقی سال ششم شمار 22 تابستان 1331 اندیشههای عبدالقاهر جرجانی را برای تحلیل تصاویر برگزیده است. از نظر شفیعی کدکنی نگاه پیشاینیان باه اینگونه اصطححات و مفاهیم بهویژه اصطحح خیال بسایار محادود اسات. وی معتقاد اسات آنهاا خیاال را نوعی ابهام میدانستند. او با نقد دیدگاههای پیشینیان در این باب باه ایان نتیجاه رسایده کاه بهتار اسات صاور خیال را به معنای مجموعهای از تصو رات بیانی و مجازی در شعر به کار ببریم و تصویر را باه مفهاومی انادکی گستردهتر در نظر بگیریم اگرچه در آن از انواع مجاز و تشبیه نشانی نباشاد )ر.ک: شافیعی کادکنی 1366: 16(. یعنی تصویر گستردهتر از صور خیال بوده و برخی از آرایههاای بادیعی مثال اغارا را دربار مایگیارد. ایراد دیگر اینکه او معتقد است: ادیبان قدیم از سهم خیال در ساختمان شاعر کمتار ساخن گفتناد و بیشاتر باه ظاهر و شکل شعر نظر داشتند )ر.ک: همان: 1(. دیدگاه جابر عصفور نیاز همچاون رویکارد شافیعی کادکنی بوده و در این خصوص ایرادهای عمدهای بر ناقدان گذشته میگیرد. او در اثر خود بر رم انی ابن جن ای و اباو هحل عسکری اشکال وارد میکند که با عناصر تصویر باه صاورت جزئای رفتاار کارده و آن را در دو شااخة تشبیه و استعاره محدود نمودند )ر.ک: عصفور 261(. 1332: عصفور بار ایان بااور اسات کاه مسائلة تصاویر شعری در نقد عربی مشکل دارد. این ناقد در این خصوص مینویسد:»بار اسااس آنچاه از تحشهاا در ماورد تصویر شعری در نقد قدیم صورت گرفته مارا قاانع کارده کاه مسائلة تصاویر شاعری در میاراق نقاد عربای مشکلی اساسی دارد که تنها به ی تخص صی باشد«)همان: 3(. پژوهش نیاز ندارد بلکاه نیازمناد پژوهشهاای زیاادی اسات کاه دقیار و وی در جای دیگر میگوید: برداشت قدما از مفهوم صورت و تصاویرگری جزئای و ناارس ماناده و در بند محسوسات قرار گرفته است )ر.ک: همان: 364(. این کحم جابر عصفور نقطة مقابل ساخن کامال حسان البصیر است که میگوید: بحث کاملی در مورد تصویر شعری شده است و عناصر آن مورد تحلیل واقع شاده و شعر و تصویر مورد موازنه قرار گرفته سرس ساختار تصویر شعری با اشاره به ماد آن و آنچاه را کاه در ایان ماد ه از نقش و زینت واقع شده بررسی شده است. نیز تصویر شاعری در کهان و تاأثیرش بار مخاهاب تحلیال شده است )ر.ک: بصیر 12(. 1321: به هور کل ی میتوان گفت: در نقد قدیم تحقیقات متنو عی در مورد تصویر شعری شاده و ایان مبحاث از زوایای گوناگونی بررسی گشته ام ا نقدهایی نیز دارد که باه قاول شافیعی کادکنی و عصافور بایاد بررسای تخص صی و دقیرتر در این مورد انجام گیرد.

7 ( بررسی تطبیقی مفهوم تصویر شعری از دیدگاه نقدی محم د رضا شفیعی کدکنی و جابر عصفور /1 اصطالحات خيال تخييل 5 و تخي ل از دیدگاه دو ناقد از نگاه شفیعی کدکنی ایما یا خیال عنصر اصلی در جوهر شعر است و تخییل بازگشاتن باه خیاال و ایماا است )ر.ک: شفیعی کدکنی 3(. 1366: وی معتقد است که خیال جوهر اصلی و عنصر ثابت شعر اسات کاه از نیروی تخی ل حاصل میشود و این نیارو قابال تعریاف دقیار نیسات )ر.ک: هماان: 12(. او مفهاوم تصاویر شعری را گسترده از خیال دانسته و میگوید:»ما خیال را به معنای مجموعه تصو رات بیانی و مجاازی در شاعر به کار میبریم و تصویر را با مفهومی - اندک وسایعتر - کاه شاامل هرگوناه بیاان برجساته و مشاخ د باشاد میآوریم اگرچه از انواع مجاز و تشبیه در آن نشانی نباشد مثح آوردن صفت بدون کم از مجااز و تشابیه به خودی خود جنبة تخییلی دارد و همین آوردن صفت است که تصویر را به وجود مایآورد«)ر.ک: هماان: ام ا خیال از نگاه جابر عصفور اشاره به قدرت در ایجاد تصاویر کهنی اشیاء اسات کاه از دساترس حاس غایب است )ر.ک: عصفور 13(. 1332: عصفور معتقاد اسات کاه»تخییال«فع االی تی اسات کاه در معاانی و هماهنگی آوایی کلمات تحق ر مییابد یعنی در معنی و صدا )ر.ک: عصفور 321(. 1331: او بیان کارده کاه تخی ل چیزی است که میتوان آن را به معنای دقیر کلمه "Imaginatin" گرفت که بر عمال همااهنگی میاان تصاویر و بازگرداندن شکلگیری آنها داللت میکند )ر.ک: عصفور 11(. 1332: از نگااه او تأثیرگاذاری تخی ل مرتبط با قدرت در ادراک هماهنگی میان اشایاء متفاوت و متباین را در ی نظم جدید و هماهنگ جمع و در نتیجاه کشاف رواباط جدیادی اسات کاه اشایاء میکند )همان: 11(. عصفور میان دو اصطحح تخی ال و تخییل تفاوت قائل شده و معتقد است آنچه شاعر در کهن خود مجس م کناد تخی ال ناام دارد و آنچاه را کاه مخاهب در کهن تداعی کند تخییل است)ر.ک: عصفور 321(. 1331: از مطالب فو تعریف دو ناقد از اصطححات مذکور صحیح و مختلف بوده و هر ی اصطححات نگریستهاند. میتوان دریافات کاه از دو ناقاد باا زباانی متفااوت باه ایان 1-2. مفهوم تصویر شعری از دیدگاه محم د رضا شفيعی کدکنی و جابر عصفور تعریف تصویر شعری و اهم ي ت آن شفیعی کدکنی و عصفور تعریف نسبتا مشترکی از تصویر شعری ارائه دادهاند. این دو ناقاد تصاویر را یکای از مهمترین عناصر زیباییشاناختی شاعر دانساته و آن را وسایلة اساسای بارای انتقاال تجرباه معر فای کردهاناد. شفیعی کدکنی تصر فه یا کهنی شاعر در نشان دادن واقعی تهای ماد ی و معنوی را زمینهساز شاعر دانساته و 1. representation

8 2/ کاوشنامة ادبی ات تطبیقی سال ششم شمار 22 تابستان 1331 معتقد است درک ارتبا میان انسان و هبیعت و یا دریافات ارتباا میاان پدیادههای هبیعات از ساوی شااعر تجربه شعری او را تشکیل میدهد و حاصل این تجربة شعری خیال یا تصویر شعری اسات کاه عنصار اصالی شعر به شمار میرود )ر.ک: شفیعی کدکنی 1366: و 2 3(. جابر عصفور نیز با تکیه بر ارتباا میاان تصاویر و معنی میگوید: تصویر وسیلة اساسی است که شاعر باه وسایلة آن تجرباهاش را بیاان میکناد و آن را ادراک میکند تا به آن معنی و نظم ببخشد و هیچ دوگانگیای میان تصویر و معنی یا مجااز و حقیقات وجاود نادارد )ر.ک: عصفور 323(. 1332: این دیدگاه جابر عصفور از تصویر شعری تقریبا همچون دیدگاه احماد شاایب است که میگوید:»تصویر ادبی ابزاری است که ادیب به وسیلة آن تحش میکناد اندیشاه و عاهفاة خاود را به خوانندگان و شنوندگان انتقال دهد.«)شایب 242(. 1334: نکتة دیگر این است که شفیعی کدکنی و عصفور در آثار نقدی خاود از جنباهه یا مختلفای بار اهم ی ات خیال و تصویر شعری توج ه کرده و نقش آن را ی ضرورت میدانند. وی بر این باور است کاه»هار تجرباة شعری حاصل عاهفهای یا اندیشهای یا خیالی است و نمیتواند سازند بیخیال و نیاروی آن هیچکادام از آن دو عنصار قبلای شعر به معنای واقعی کلمه باشد هنار وقتای جلاوه میکناد کاه خیاال و بیاان هناری در کاار باشد.«)شفیعی کدکنی : ج( ابر عصفور نیز بار ایان عنصار زیباییشاناختی ساخن توج اه کارده و باا تأکید بر نقش تصویر در تقویت معنی میگوید:»اهم ی ت تصویر شعری در روشی است که ناوعی از توج اه ماا را به معنی برمیانگیزاند و نیز در روشی است که ما از آن معنی متأث ر میشویم.«)عصافور 322(. 1332: هبار بررسیها تصویر از دیدگاه دو ناقد نخستین عنصر در شعر است که نمیتوان از آن بینیااز شاد یاا حاذفش کرد و نیز وسیلة ضروری برای ادراک حقایقی است که زبان عاد ی از ادراک آن عاجز است عناصر تشکيلدهندة تصویر شعری تصویر شعری از نظر ناقدان معاصر از تصویر بحغی فراتر است. تصویر از نظر آنان هم شامل تصاویر بحغای و هم تصویر رمزی و اسطورهای میشود.»تصویر بحغای از نظار ادونایس تصاویر جزئای اسات و حاال آنکاه تصویر شعری تصویر کل ی است چون جزء را به کل مرتبط میساازد.«)عاح 2221: 211(. علای البطال در مورد عناصر تصویر شعری مینویسد:»در تاریخ اصطحح تصویر شعری دو مفهوم از هام متمایزناد: 1. قادیم که در حد تصویر بحغی یعنی تشبیه و مجاز است. 2. جدید که به تصویر بحغای دو ناوع دیگار یعنای تصاویر کهنی و تصویر به اعتبار رمز و نماد اضافه میشود.«)1321: 11(.

9 بررسی تطبیقی مفهوم تصویر شعری از دیدگاه نقدی محم د رضا شفیعی کدکنی و جابر عصفور /3 با بررسی اثر شفیعی کدکنی و عصفور میتوان دریافت که این دو ناقد بهویاژه شافیعی کادکنی عناصار تشکیلدهند تصویر را منحصر در تشبیه استعاره دو نوع مجااز و کنایاه ندانساتهاند. شافیعی کادکنی حاوز خیال را از نگاه پیشینیان بسیار محدود توصیف کرده و همین عامل را موجب محدود شادن نگااه پیشاینیان باه عناصر خیال شاعرانه دانسته است. عناصار تشاکیلدهند تصاویر شاعری از نگااه او گساتردهتر از نگااه جاابر عصفور بوده و او غیر از تشبیه استعاره دو نوع مجاز و کنایه اساطوره حسآمیازی و برخای صانایع بادیعی چون اغرا ایهام حسن تخل د استطراد و تجاهل العارف را از عناصر تشکیلدهند تصویر شعری مایداناد )ر.ک: شفیعی کدکنی ( 1366: در حالی کاه جاابر عصافور از اساطوره و حسآمیازی و صانایع بدیعی هیچ سخنی به میان نیاورده است البت ه جابر عصفور نیز عناصر تشکیلدهند تصاویر شاعری را گساترده دانسته و در این باره میگوید: انواع بحغی تصویر شعری بسیار و متنو ع بوده و سخت است کاه باه هماة آنهاا آگاهی یابیم. آنچه در مورد کنایه گفته میشود میتاوان در ماورد اراداف و تمثیال گفات و آنچاه در ماورد تمثیل گفته میشود میتوان دربار تشبیه و استعاره گفت و آنچه در مورد استعاره گفته میشود مایتاوان در مورد دو نوع مجاز گفت و تنها نمیشود بر تشابیه و اساتعاره تکیاه کارد )ر.ک: عصافور 111(. 1332: نکتاة مشترک دو ناقد این است که بیشتر مباحث خود را به مبحاث تشابیه و اساتعاره اختصااص دادهاناد و کمتار از عناصر دیگر سخن گفتهاند. البت ه شفیعی کدکنی بیش از جابر عصفور از دیگار عناصار تشاکیلدهند شعری همچون کنایه سخن گفته است تشبيه یکی از عناصر تشکیلدهند تصاویر تصاویر شاعری نازد شافیعی کادکنی و جاابر عصافور تشابیه اسات کاه ناقادان قدیمی آن را مقیاس شاعر بودن و نبوغ میدانستند و این مسائله عجیاب نیسات زیارا تشابیه از دیگار عناصار بیشتر ظاهر میشود و توج ه را برمیانگیزاند و ابزار و ادات آن تشبیه را او لین چیز میداناد کاه توج اه مخاهاب را به خود جلب میکند )ر.ک: جرجانی : 161(. شفیعی کدکنی تشبیه را یاادآوری هماننادی و شباهتی دانسته که از جهت یا جهاتی میان دو چیز مختلف وجود دارد و مثل بدوی هبانه معتقاد اسات کاه هار چه تشابه میان دو هرف تشبیه کمتر باشد تشبیه زیباتر است )ر.ک: شفیعی کدکنی : و 11(. از نظر جابر عصفور نیز تشبیه عنصری است که بیشتر از دیگر عناصار باه خااهر ادات توج اه مخاهاب را برمیانگیزاند )ر.ک: عصفور 122(. 1332: او مثل عبدالقاهر جرجانی بر دق ت در تشبیه تأکیاد کارده )ر.ک: همان: 133( و معتقد است که تشبیه میان دو چیز همانندی ایجاد میکند و رابطاة دو هارف آن از دیادگاه او

10 12/ کاوشنامة ادبی ات تطبیقی سال ششم شمار 22 تابستان 1331»گاهی بر مشابهت حس ی و گاهی بر مشابهت در حکم یا مقتضای کهنی تکیه میکناد هماان مقتضاای کهنای که میان دو هرف مشترک رابطه برقرار میسازد بدون اینکه ضاروری باشاد کاه دو هارف در شاکل یاا در بسیاری از ویژگیهای حس ی مشترک باشند.«)همان: 122( دیدگاه مشترک دو ناقد اینجاست که آنها تشبیه بلیا و مقلاوب را بهتار از دیگار اناواع تشابیه دانساتهاند. البت ه شافیعی کادکنی در ایان قضایه ع تل محذوف است بهترین نوع تشبیه دانسته و میگوید: یم» هاای قانعکننادهای را ککار مایکناد. او تشابیهی کاه وجاهشابه آن توان گفت تشبیهی را که وجاهشابه در آن یااد نشاده باشد و ضمنا کهن مستقیما متوج ه آن شود بیگمان رساتر و پر تاأثیرتر اسات زیارا لاذ تی کاه کهان از مسائلة تشبیه و دیگر صورته یا خیال میبرد کم و بیش از نوع لذ تی است که در کشف و حل مشاکحت حاصال میشود و هنگامی که کهن کوشش خود را انجام داد و به نتیجه رسید لذ تی خاص مایبارد البت اه در صاورتی که وجهشبه ککر شود این کوشش چندان کوششی به حساب نمیآید بلکه نوعی ارائة مساتقیم خواهاد باود.«)شفیعی کدکنی 12( 1366: او حذف ادات تشبیه را از جهت هنری شایسته دانسته و میگوید:»حاذف ادات که اندکاندک تشبیه را به استعاره نزدی میکند عاملی است برای پر تأثیر کردن و نیرو بخشیدن باه تشابیه زیرا غرض اصلی در تشبیه عینی ت بخشیدن به دو چیز مختلف است یا بهتر بگوییم عینی ات بخشایدن اسات باه دو چیزی که»غیری ت«دارند و چون ادات حذف شود عینی ت باه صاورت محساوستر و دقیارتری نمایاناده میشود در صورتی که آمدن ادات از قبیل چون مثل و مانند خود عاملی است برای نشاان دادن اینکاه مشاب ه و مشب هبه دو امر جدا از یکدیگرند و دارای غیری ت.«)همان: 66( جابر عصفور نیز بیشاتر تشابیهی را میپساندد که دارای مبالغه باشد مثل تشبیه بلی یا مقلوب. او در این خصاوص ضامن تأییاد کاحم عبادالقاهر جرجاانی تشبیه مقلوب را بهتر از دیگر تشبیهات دانسته است بدین خاهر که این تشبیه با مبالغاه هماراه اسات و یکای از کارکردهای تصویر نیز از نظر او مبالغه در معنی است )ر.ک: عصفور 311(. 1332: استعاره استعاره از دیگر موارد تشکیلدهند تصویر شعری از دیدگاه شفیعی کادکنی و عصافور اسات کاه جااحظ قدیمیترین فردی بوده که به آن توج ه کرده و آن را با این تعریف شناخته است:»نامگذاری ی چیز باا اسام غیر است هرگاه به جاای آن بنشایند.«)جااحظ 113( 1311: زر ینکاوب نیاز در ایان خصاوص مینویساد:»استعاره عبارت است از اد عای دخول مشاب ه در جانس مشاب هبه و اینکاه مشاب ه فاردی اسات از افاراد مشاب هبه.«)زر ینکوب 61(. 1341: برخی از ناقدان دو شر بارای اساتعاره قارار دادناد: 1. هماة اساتعارهه یا شاعر باا

11 ی بررسی تطبیقی مفهوم تصویر شعری از دیدگاه نقدی محم د رضا شفیعی کدکنی و جابر عصفور /11 رشته پیوند دائمی به هم مرتبط باشد حت ی هنگامی که نااهمگون و دور از هام باشاد. 2. تصااویر شاعر از نظر موضوع نو یا مناسب حال و هوای کل ی شعر باشد )ر.ک: رجایی 63(. 1321: شفیعی کدکنی و عصفور در بحث استعاره به تفصیل سخن گفتهاند و دیدگاههای پیشینیان را ماورد انتقااد قرار دادهاند. تعریف شفیعی کدکنی از استعاره همان تعریف پیشینیان بوده و او معتقد است کاه از نظار تاأثیر و جنبة نفوک هنری نوع استعار ترشیحی رسانندهتر و پر تأثیرتر است زیرا جنباة تشابیهی موضاوع و غیری ات دو سوی استعاره نسبت به یکدیگر فراموش میشود )ر.ک: شفیعی کدکنی 116(. 1366: او دیادگاه قادما را در مورد تهک م در استعاره رد کرده و میگوید:»ایان مسائله در علام بادیع مطارح اسات ناه در اساتعاره زیارا در استعاره معنای مجازی و مشابهت مطرح است و در صورتی که در تهک م مشابهت مطارح نیسات بلکاه ناوعی ضد ی ت و تقابل است و این ضد ی ت و تقابل را میتوان از مقولة عحئر مجاز مرسل باه حسااب آورد.«)هماان: 111( جابر عصفور نیز در باب استعاره به تفصیل سخن گفته و معتقد است کاه اساتعاره روشای از روشهاای اثبات معنی و تأکید بر آن است )ر.ک: عصافور 226(. 1332: ایان ناقاد در ایان مبحاث باا الهاامگیاری از عبدالقاهر جرجانی بیان میکند که او تصوری پختهتر از پیشینیان در مورد استعاره ارائه داده کاه دارای اصاول و دیدگاههای مشخ صای اسات )ر.ک: هماان: 223(. جاابر عصافور تفااوت اساتعاره را باا تشابیه چناین بیاان میکند:»استعاره بر جانشینی یا انتقال میان داللته یا ثابت کلمات گوناگون تکیه میکند و نیز بر معناایی کاه به شکل مستقیم نیست بلکه مقارن یا جانشین چیزی بر اساس هماننادی اسات.«)هماان: 246(. نقطاة مشاترک شفیعی کدکنی و عصفور این است که هر دو استعاره را بر تشبیه ترجیح دادهاناد هرچناد کاه برخای بار ایان باورند که»عناصر واقعی ت در تصاویر تشبیهی با واضح بودن و تمایزش محفاوظ اسات و هایچ تاداخل در آن نیست بنابراین بحغیها و ناقدان بسیار بدان توج ه کردند و آن را بر اساتعاره تارجیح دادناد.«)موسای 1334: 121( شفیعی کدکنی در برتری استعاره بر تشبیه و دیگر صور خیال میگوید: شاعرانه به انداز»شاید هیچکدام از صاور خیاال استعاره در آثار ادبی باهویژه شاعر اهم ی ات نداشاته باشاند.«)1366: 112( زیارا اساتعاره تنهاا تشبیهی نیست که یکی از هرفین آن حذف شده بلکه اگار باهکارگیری آن در داللات بار تصاویر صاحیح و زیبا باشد به خاهر داشتن معنای گسترده و قو ت تصویر الهام آن از تشبیه بیشاتر اسات )ر.ک: غنیمای هاحل 412(. 1321: جابر عصفور نیز مثل شفیعی کدکنی و عبادالقاهر و باه تاأثیر از او اساتعاره را بار تشابیه تارجیح داده و دلیل میآورد که در استعاره اد عاای هماننادی بیشاتر اسات و نیاز اساتعاره در اثباات معناای مقصاود قدرت زیادی داشته و نسبت باه تشابیه از ایجااز و اختصاار بیشاتری برخاوردار اسات )ر.ک: عصافور 1332:

12 12/ کاوشنامة ادبی ات تطبیقی سال ششم شمار 22 تابستان 1331.)232 نیاز بیاان میکناد کاه تشابیه افااد غیری ات میکناد ام اا اساتعاره افااد عینی ات )ر.ک: هماان: 111 ( بدینصورت که در استعاره ادات تشبیه و مشب ه حذف میشود و چنین خیال میشود کاه مشاب ه عاین مشاب هبه است. یکی از نکات مشترک دو ناقد نرذیرفتن دیدگاههای پیشاینیان در بحاث اساتعاره اسات. شافیعی کادکنی معتقد است که»تقسیمبندیهای استعاره توس ط پیشینیان هیچ کمکی برای گسترش صور خیال شااعرانه انجاام نمیدهد و قدما از این کار بهر کافی برنداشتند«)1366: 114 ( بدین دلیل که آنها توج ه زیاادی باه وظیفاه و کارکرد استعاره نداشتند. جابر عصفور نیز در برخای از اصاول نظاری اساتعاره باا پیشاینیان و حت ای عبادالقاهر همفکر نیست و از این رو بیان میکناد کاه عبادالقاهر جرجاانی اصاولی را آورده کاه دیگاران بار پایاة آن تصو رات اشتباهی را بنا گذاشتند و زنده بودن بحث در مورد اناواع بحغای تصاویر از باین رفتاه اسات )ر.ک: عصفور 243( 1332: ام ا با او در برتری استعار مفیده بر اساتعار است که استعار غیار مفیاده هامر یأ باوده و بار ایان عقیاده غیر مفیده شایسته نیست نام استعاره به خاود بگیارد زیارا کاه داللات محتاوا و ارزش هناری خود را از دست داده است )ر.ک: همان: 246(. نکتة آخر اینکاه جاابر عصافور در اثار نقادی خاود کمتار از شرو استعاره وجهشبه و هماهنگی اجزای آن با هم سخن گفته است ام ا شفیعی کدکنی در نقاد معاصار ماا که بر هماهنگی میان اجزای استعاره تأکید کرده و میگوید:»در استعاره باید وجهشبه و هماننادی آن ساخت روشن و آشکار باشد تا به گونة لغز و معم ا درنیاید.«)1366: ( به هر حال به نظار مایرساد کااربرد وجهشبه در شعر نباید به گونهای باشد که دستیافتن به آن مشکل باشد و نیز نباید به هور کامال واضاح باشاد که تأثیرش بر مخاهب از بین برود مجاز دیگر عنصر تشکیلدهند تصویر شعری که دو ناقد بدان توج ه کردند مجاز اسات. تعریاف شافیعی کادکنی از مجاز همان تعریف پیشینیان بوده و دیدگاه او در این مسئله کاملتر از دیدگاه جابر عصفور است البت اه هار دو ناقد بر تأثیر معنایی مجاز بر مخاهب تکیه کردند. شفیعی کدکنی دربار اهم ی ت مجاز مرسال و نقشای کاه در بیان دارد میگوید:»اگر لفظ حقیقی را به کار ببریم تمام جوانب معنی آن به کهان مایرساد ولای در بیاان مجازی شوقی است برای جستجو و هلب مفهوم تازهتر و این یا عامال روانای اسات کاه ساخن را تاأثیر و نفوک بیشتری میبخشد. رمز دیگر زیبایی و تأثیر مجاز این اسات کاه در اغلاب ماوارد اساتعمال مجااز از نظار تلف ظ و در زنجیر گفتار متکل م سادهتر و خوشآهنگتر میتواند باشد یا برای قافیه در شاعر مناسابتر اسات

13 بررسی تطبیقی مفهوم تصویر شعری از دیدگاه نقدی محم د رضا شفیعی کدکنی و جابر عصفور /13 و میتوان برای بیان ی معنی در صاورته یا مختلاف یااری کناد و نیاز مبالغاة بیشاتری دارد و گااه ایجااز بیشتری و از همه مهمتر اینکه بسیاری از کلمات که استعمال آنها مناسب مقام نباشد مایتواناد جاای خاود را به مجازی که دارای هماان مفهاوم باشاد و مساتهجن نباشاد بدهاد.«)هماان: 126( جاابر عصافور نیاز مفهاوم جمحت شفیعی را بیان کرده و معتقد است که»مجااز روشای خااص در قارار دادن معاانی در دل اسات کاه تأثیر شگرفی بر مخاهب میگذارد که عبارت خالی از آن یا جملة حقیقی نمیتواناد«)عصافور 132(. 1332: او در این زمینه بر عبدالقاهر جرجانی ایراد میگیرد که بیشتر به تقسیمات پرداختاه و باه عناوان یا ماتکل م و اهل منطر ظاهر شده نه ناقدی که بتواند از علل روانی کاربرد مجاز ساخن بگویاد )ر.ک: هماان: 141(. نکتاة آخر اینکه شفیعی کدکنی معتقد است که اسناد مجازی )مجااز عقلای( شایساته اسات کاه جازء مبحاث علام کحم قرار گیرد زیرا این مبحث بیش از آنکه به علم بحغت و نقد صور ادای معانی وابساتگی داشاته باشاد باا مسائل کحمی و فلسفی مخصوصا جدله یا.)123 اشاعره و معتزلاه وابساتگی دارد )ر.ک: شافیعی کادکنی 1366: عناصر دیگری چون کنایه حسآميزی 1 اسطوره و صنایع بدیعی عناصری چون کنایه حسآمیزی اسطوره و صنایع بدیعی از دیگار عناصار تشاکیلدهند شامار م یا صورته یا تصاویر شاعری باه رود کاه شافیعی کادکنی بارخحف جاابر عصافور باه آنهاا پرداختاه اسات. او کنایاه را یکای از بیان پوشیده و اسلوب هنری گفتار برشمرده و معتقد اسات کاه کنایاه در شاعر باهویاژه در اناواع هجو قویترین راه القاء معانی است )ر.ک: همان: 142(. یکی دیگر از عناصار تشاکیلدهند تصاویر شاعری که شفیعی کدکنی برخحف جابر عصفور بدان توج ه زیااد داشاته حسآمیازی یاا»تراسال الحاواس«اسات. حسآمیزی از نگاه او از عناصر مهم خیالپردازی شاعرانه اسات کاه پیشاینیان کمتار بادان پرداختهاناد. او در این خصوص میگوید: یکی از وجوه برجستة ادای معانی از رهگاذر صاور خیاال کااری اسات کاه نیاروی تخی ل در جهت توسعة لغات و تعبیرات مربو به ی حس انجام میدهد یا تعبیرات و لغات مرباو باه یا حس را به حس دیگر انتقال میدهد )ر.ک: همان: 211(. شفیعی کدکنی با برخای از ناقادان مکتبهاای نقاد ادبی معاصر همعقیده بوده و بر این باور است که»اساهیر از عناصار پار اهم ی تای اسات کاه خیاال شااعران در ترکیب و تصر ف آنها زیباییها و هنرها به وجود میآورد.«)همان: 231(. هماین بااور موجاب شاده اسات 1. synesthesia

14 ( 14/ کاوشنامة ادبی ات تطبیقی سال ششم شمار 22 تابستان 1331 که وی اسطوره را به عنوان یکی از عناصر صور خیال شعر فارسی در دورهه یا کار گیری اساهیر را در شعر فارسی به تفصیل بیان نماید. مختلف بررسی کند و سایر باه از نگاه او»برداشت و هارز تلق ای شااعران از اساطورهها همچناان کاه از نظار تااریخی باه جاو سیاسای و اجتماعی و محیط زندگی ایشان بستگی دارد به میازان هنرمنادی و قادرت تخی ال ایشاان نیاز وابساته اسات.«)همان: 242(. از نگاه شفیعی کدکنی عحوه بار تشابیه مجااز اساتعاره و کنایاه - کاه حاوز عماومی خیاال شاعرانه را تشکیل میدهند - برخی مباحث بدیعی هم در شکلگیری صور شعری نقش دارناد. در ایان میاان نقش اغرا از همه مهمتر است. او معتقد است که»عنصر اغرا یکی از نیرومندترین عناصر القااء در اسالوب بیان هنری است و زمینة کل ی و عمومی بسایاری از شااهکارهای ادب فارسای بهخصاوص شااهنامه را تشاکیل میدهد که دیگر شاعران با انواع استعارهها و تشبیهات و کنایات زیبا و دلانگیز نتوانستهاند در ایان زمیناه باه او برسند.«)همان: 132(. از نگاه این ناقد برخی صنایع معنوی همچون ایهام حسن تخل اد اساتطراد التفاات و تجاهل العارف هم میتوانند شاخهای از صور خیال به شمار آیند بدین ترتیاب صاور خیاال در مباحاث بادیع هم از جمله مباحث مهم ی است که وی به تفصیل بدان پرداخته و معتقد اسات صانایع معناوی علام بادیع در زمینة کل ی ی قصیده میتوانند شاخهای از صور خیال به شمار آیند به همین دلیل در محاور عماودی شاعر از عناصری هستند که زیبایی بیان و کماال هناری شاعر را در حاوز معاانی و کلماة تخی ال اساتوار مایکنناد همانگونه که اغرا و عناصر چهارگانة تشبیه استعاره مجاز و کنایه خیالهاایی هساتند کاه در محاور افقای شعر بررسی میشوند )ر.ک: همان: 121(. و یژگیهای تصویر شعری شفیعی کدکنی در مبحث ویژگیهای تصویر شعری مطالب بیشتری نسابت باه جاابر عصافور عرضاه کارده است. او معتقد است که»باید اجزای شعر نسبت به یکدیگر هماهنگ باشد و شاعر میاان خیالهاای گونااگون تناسب و هماهنگی را رعایت کند.«)همان: 126( این ناقد در اثار نقادی خاود باه محاور عماودی خیاال در کنار محور افقی شعر توج ه کرده و در بررسای محاور عماودی شاعر از هماهنگیهاای دیگار صاور خیاال باا یکدیگر بحث کرده و میگوید که»در محور عمودی شعر نباید تضاد ی میان اجزای خیال باا یکادیگر باشاد که تصویرها یکدیگر را نفی کنند.«)همان: 121(. این کحم شفیعی کادکنی هماان چیازی اسات کاه غنیمای هحل بیان کرده و گفته که تصویر باید در تجربة شعری وحدت اناداموار داشاته باشاد )ر.ک: غنیمای هاحل 442 :1321 زیرا هر تصویری در درون تجربة شعری باید وظیفة خود را انجام دهد به اینگوناه کاه تصاویر

15 بررسی تطبیقی مفهوم تصویر شعری از دیدگاه نقدی محم د رضا شفیعی کدکنی و جابر عصفور /11 جزئی هماهنگ و همراه با فکر یا شعور کل ی قصیده حرکت کند و سرس به نتیجاة نهاایی برساد. نااهمگونی تصویر در صورتی است که اجزای داخلی آن با هم یا با فکر کل ی یاا باا احسااس حااکم در آن تجرباه تناافر داشاته باشاد. هرچناد کاه دیادگاههای جاابر عصافور در خصاوص ویژگیهاای تصاویر شاعری نسابت باه دیدگاههای شفیعی کدکنی اندک است ام ا نسبتا جدید است. او در این خصوص مینویساد: زا» ویژگیهاای خیال شعری اصیل این است که تصاویر ادراکات عرفی ما را بشکند و سبب شود کاه ماا از واقعی ات آگااهی یابیم و نیز باعث شود که احساس کنیم هر چیزی از جدیاد شاروع میشاود و هار چیازی معناای ممتاازی در تازگی و اصالتش را به دست میآورد.«)عصفور 14(. 1332: یکی از دیدگاههای مشترک شفیعی کادکنی و جاابر عصافور در بحاث تصاویر ایان اسات کاه تصااویر اشارهای بهتر از تصاویر ساده و مستقیم است زیارا»تصااویر بیاانی کاه باه صاورت اشاارهای اسات از لحااظ هنری قویتر از تصاویر وصفی و مستقیم است بدینخاهر که در اشاره و الهاام برتاری غیار قابال انکااری بار تصریح میباشد.«)غنیمی هحل 411(. 1321: شفیعی کادکنی یکای از عوامال اساسای در پیادایش تصااویر تکراری را تأثیر نیرومند قوالب شعری بهویژه شکل خاص قصیده دانسته و معتقد است که زیبایی هار تصاویر تا حد ی است که رمز به وجود آمدن و ابداع آن بار مخاهاب پوشایده باشاد )ر.ک: شافیعی کادکنی 1366: 134 و 214(. او با الهامپذیری از عبدالقاهر جرجانی معتقد اسات کاه»هار هنرمناد هار قادر در تشابیه خاود از زمینة واقعی ت دورتر رود توانایی او بر خلر خیال و پیوند تصویرها بیشتر خواهد بود و در مواردی کاه عناصار خیال واقعی یا نزدی به واقعی ت باشند بیگمان آن خیالها به زودی مبتذل میشود و عل تش ایان اسات کاه پیوندهای ممکن میان عناصر عاد ی و ساد هبیعت بدون تصر ف خیال در اجزای عناصار ساازنده پیونادهایی است که به کهن اغلب شاعران و شاید مردم عاد ی میرسد.«)هماان: 11( دیادگاه جاابر عصافور نیاز در ایان رابطه چون دیدگاه شفیعی کدکنی است. او به هور غیر مستقیم در عبارت زیر به ایان مطلاب اشااره کارده و میگوید: تصویر معنی را به واسطة سلسلهای از اشارات به عناصر دیگر عرضه میکند و تصویر با این هریار نوعی توج ه مخاهب را میهلبد به این سبب که رسیدن به معنی کند باوده و باه صاورت اشاارهه یا غیر مستقیم ارائه شده مشب ه و فرعای و اینگونه مخاهب از مجاز به حقیقت و از ظااهر اساتعاره باه اصال آن و از مشاب هباه باه و از مضمون حس ی مستقیم کنایه به معنای اصلی میرسد )ر.ک: عصفور 322(. 1332: یکی دیگر از ویژگیهای تصویر شعری کاه شافیعی کادکنی بارخحف جاابر عصافور بادان پرداختاه تحر ک و ایستایی تصویر است. او معتقد است که تصاویر بایاد متحار ک باشاد و اساتفاده از رناگ در شاعر

16 16/ کاوشنامة ادبی ات تطبیقی سال ششم شمار 22 تابستان 1331 گونهای از حرکت و دگرگونی و تنو ع تصویرها اسات )ر.ک: شافیعی کادکنی 262(. 1366: ایشاان در اثار نقدی خود به تحر ک یا ایستایی صور خیال توج اه نماوده و ایان مسائله را باه تفصایل در دورههاای مختلاف بررسی کرده و عوامل ایستایی تصویرها و نقش تشبیه و استعاره در رنگها و تشخید و تضااد را در تحار ک بخشیدن به تصاویر برشمرده است. از منظر او حرکت و جنبش در تشبیه بیشتر از استعاره اسات زیارا تشابیه تصویری نزدی تر به هبیعت و مستقیمتر از استعاره است و استعاره در حقیقت تصویری اسات کاه از یا تشبیه حاصل شده است و همین تفاوت در نزدیکی و دوری هبیعت است که سبب میشود حرکت و جنابش در تشبیهات بیشتر از اساتعارهها باشاد )ر.ک: هماان: 213(. باه هاور کل ای شافیعی تصاویر را مجموعاهای از رنگ شکل معنی و حرکت دانسته )ر.ک: همان: 261( و این ویژگیها را برای یا تصاویر شاعری موف ار برشمرده است. نکتة آخر در مورد ویژگیهای تصویر شعری که جاابر عصافور بارخحف شافیعی کادکنی بدان توج ه کرده این است که نباید تصویر به صاورت برهاان باشاد. او تصااویری کاه برهاان در آن باشاد را نمیپسندد و میگوید»این نوع از قیاس فریبدهنده یا تخییل موضوع خطاباه اسات.«)عصافور 11(. 1332: این دیدگاه عصفور چون دیدگاه غنیمی هحل است که میگوید: از مسائلی که تصاویر را تضاعیف میکناد این است که تصویر به صورت برهان و عقلی باشد زیرا که برهان به تجرید نزدی اسات تاا تصاویر حسا ی همان تصویری که جزء هبیعت شعر است. دلیل دو م این اسات کاه برهاان تصاریحی اسات کاه در آن الهاام وجود ندارد و تصریح الهام را که از ویژگیهای بیان هنری است از بین میبرد )ر.ک: غنیمای هاحل 1321: 442(. با این حال او بر این باور است که اگر تصاویری که به صورت برهانی است بیانگر فکار عمیقای باشاد و بر احساس و روش فلسفی خاص ی نسبت به زندگی داللت کناد ایارادی بار آن وارد نیسات )ر.ک: هماان:.) کارکردهای تصویر شعری تصویر به خودی خود دارای ارزش نیست بلکه ارزش آن در کارکرد هنری آن اسات. کارکردهاای تصاویر شعری از دیدگاه عصفور گستردهتر و متنو عتر از دیدگاههای شفیعی بوده و در این زمینه نگااهی ناو داشاته و برخی از دیدگاههای او جدید است. شفیعی کدکنی دو کارکرد بنیادی برای تصویر عنوان میکناد: نخساتین کارکرد تصویر جانب نقشمندی یا وظیفی یا عملی آن است. کااربرد دو م تزئینای یاا دکوراتیاو اسات مثال قصاید منوچهری و بسیاری از شاهکارهای ادبی اات کحسای ماا )ر.ک: شافیعی کادکنی 21(. 1331: او در جای دیگر تصاویر را مجموعاة رناگ شاکل معنای و حرکات دانساته )ر.ک: هماان: 261( و از تعاریفش

17 بررسی تطبیقی مفهوم تصویر شعری از دیدگاه نقدی محم د رضا شفیعی کدکنی و جابر عصفور /11 میتوان دریافت که او به معنی به عنوان یکی از کارکردهای تصویر شعری توج اه داشاته اسات. دیادگاهها در این خصوص متفاوت است. غنیمی هحل کارکرد تصویر شاعری را در دو چیاز میداناد: نخسات باه تصاویر کشیدن تجربة شاعر و دو م رساندن این تجربه به مردم و مخاهبان. او میگوید: شاعر همچاون هار هنرمنادی با تجربهای زندگی میکند که سبب تولید یا خلر افکار و احساسات در او میشاود ام اا نیااز باه وسایلهای دارد که آن تجربه در آن مجس م گردد و آن همان تصویر است. پاس تصاویر ابازاری هناری بارای انتقاال تجرباة جزئای و کل ای اسات )ر.ک: غنیمای هاحل 442(. 1321: ایان دیادگاه غنیمای هاحل باه دیادگاه عز الاد ین اسماعیل شباهت دارد که گفته: یکی از کارکردهای تصویر توضیح و تبیین تجربة شااعر و قادرت آن در باه خاهر سرردن اشعار و به یادآوردن آن است )ر.ک: اساماعیل : ( ام اا جاابر عصافور معتقاد اسات که وظیفة صورت میتواند لذ ت هناری ساود و زیاان متعج اب کاردن مخاهاب و اغاراض اجتمااعی چاون یاریکردن عقید دینی یا کحمی یا دفااع از یا حازب سیاسای باشاد )ر.ک: عصافور 331(. 1332: هبار بررسیها کارکردهای مذکور برای تصویر از دیدگاه جابر عصفور فرعای باوده و او مهمتارین کارکردهاای تصویر را در موارد زیار معر فای میکناد: 1. شارح و توضایح کاه در قادیم باه آن»اباناه«میگفتناد. 2. اقنااع مخاهب به وسیلة تأثیر گذاشتن بر او با بیان ی مفهوم. 3. مبالغه در معنای و تأکیاد بار برخای از عناصار مهام آن. 4. تحسین و تقبیح به این معنی که مخاهب باه کااری ترغیاب گاردد و یاا از کااری متنف ار شاود )ر.ک: همان: (. با توج ه به مطالب فو دیگر ناقدان معاصر جامعتر است پيوند تصویر با دیگر اجزای شعر پيوند تصویر شعری با معنی تصویر شعری همواره با معنی ارتبا میتوان گفت که دیدگاه جاابر عصافور در ایان زمیناه نسابت باه و پیوند محکمی دارد. تصویری که در خدمت معنای نباشاد فاقاد ارزش هنری است زیرا بدترین چیزی که تصاویر شاعری را تضاعیف میکناد ایان اسات کاه شااعر تصاویر را در محدود حس نگه دارد بدون اینکه میاان ایان تصاویر شاعری و جاوهر احسااس و فکار و اندیشاه رابطاهای برقرار کند. شفیعی کدکنی معنی را جدا از تصویر شعری و خیاال ندانساته و بار اهم ی ات خیاال شاعری تأکیاد کرده و میگوید:»هر تجربة شعری حاصل عاهفهای یاا اندیشاهای یاا خیاالی اسات و بیخیاال و نیاروی آن هیچکدام از دو عنصر قبل نمیتواند سازند شعر به معنای واقعی کلماه باشاد.«)شافیعی کادکنی 24(. 1366: در این خصوص عصفور نیز با شفیعی کدکنی همفکر است ام ا نسبت به شفیعی کدکنی بیشتر بار ایان مسائله

18 12/ کاوشنامة ادبی ات تطبیقی سال ششم شمار شیو 22 تابستان 1331 تأکید کرده و در این زمینه از ناقدانی چون جااحظ عبادالقاهر جرجاانی و حاازم قرهااجنی الهاام مایگیارد هرچند که دیدگاههای آنها را در مورد بررسی مسائل شعری جزئی توصیف کارده اسات )ر.ک: عصافور 23(. 1332: جابر عصفور در این خصوص معتقد است که»تصویر شعری کاتا از هبیعت معنی جدا نیسات و باا نمایش و چگونگی ارائهاش گوناگون میشود. این تصاویر شاعری ممکان اسات حاذف شاود بادون اینکه از ساختار معنی که به آن زینت میدهد تأثیر برذیرد.«)همان: 323( او در جایی دیگر تصاویر شاعری را وسیلهای برای ارائة حس ی معنی دانسته و با الهام گرفتن از حازم قرهاجنی بهترین شعر را شعری مایداناد کاه شاعرش میان تصاویر و معانی رابطه برقرار کرده باشد )ر.ک: همان: 332 و 62(. بنابر ساخن شافیعی کادکنی و عصفور میتوان گفت که خیال و تصویر شعری باید در خدمت معنی باشد و شاعر عناصر خیال را تنهاا باه قصد آرایش و تزئین کحم به کار نبرد بلکه هدف از تصاویرپردازی برجساته کاردن معنای و مفااهیم شاعری باشد. به هور کل ی سخنان شفیعی و عصفور همچون سخن مصاطفی ناصاف اسات کاه میگویاد:»اساتعاره تشبیه کنایه و دیگر ابزار بیانی و بدیعی تنها شیو اندیشهورزی هستند نه صرف ابزار تزئینی که باه شاعر اضاافه شدند.«)ناصف 141(. 1321: پيوند تصویر شعری با عاطفه شفیعی کدکنی از جمله ناقدانی است که معتقد به ارتبا تصویر شعری با عاهفة شاعر و خواننادگان اسات. او در این خصوص میگوید:»خیال یا تصویر حاصل نوعی تجربه اسات کاه اغلاب باا زمیناهای عااهفی هماراه است.«)شفیعی کدکنی : ( مسئله تأکید کرده و بیان میکند که»خیالها واسطهه یا یعنی خیال یا تصویر جدا از عاهفة شاعر نیست. او در اداماه نیاز بار ایان انتقال تجربهه یا عاهفی است«)همان: 11 هرچاه و(»تصویر ارتبا بیشتری با این شعور و عاهفه داشته باشد این تصویر صاادقانهتر و هنریتار میشاود.«)غنیمای هحل 444(. 1321: نظر عصفور نیز همچون دیدگاه شفیعی کادکنی اسات ام اا او بیشاتر باه رابطاة تصاویر باا احساس مخاهب توج ه میکند و بر این باور است که تصویر شعری در کهن مخاهاب تنهاا تصااویر دیاداری را پدید نمیآورند بلکه تصاویری نیز به وجود میآورند که باا هماة احساساات مخاهاب ارتباا دارد هماان احساساتی که ادراک انسانی از آنها شکل میگیرد )ر.ک: عصفور 312( 1332: و این عجیب نیسات زیارا تصویر شعری نتیجة همکاری همة حاواس اسات. او در جاای دیگار نیاز بیاان میکناد کاه تصاویر میتواناد احساس و عاهفة مخاهب را برانگیزاند )همان: 312( و او را به لذ ت هنری برساند. در ایان خصاوص دیادگاه دیگر ناقدان معاصر نیز تقریبا چون دیدگاه دو ناقد فو است. عبادالقادر الر بااعی باا نظاری کامالتر در ایان

19 ه) بررسی تطبیقی مفهوم تصویر شعری از دیدگاه نقدی محم د رضا شفیعی کدکنی و جابر عصفور /13 خصوص مینویسد:»تصویر آنگونه کاه موجاب بارانگیختن عاهفاة شااعر میشاود در دیگاران هام تاأثیر گذاشته و عاهفه و احساس آنها را تحری میکند. لذا تصویر در درجة نخست ابزار شاعر در خارج کاردن مکنونات عقلی و قلبی اوست و در درجة دو م رساندن آنها به دیگران است.«)رباعی 41( 1324: پيوند تصویر شعری با موسيقی شفیعی کدکنی و عصفور در اثر خود به رابطة تصاویر شاعری باا موسایقی باهویاژه موسایقی برخاساته از وزن شعری نیز پرداخته و هر دو بار نقاش موسایقی و تاأثیر آن در انتقاال بهتار تصاویر شاعری بار مخاهاب تأکیاد کردهاند. شفیعی کدکنی در این رابطه معتقد اسات کاه وزن ناوعی ایجااد بیخویشاتنی و تسالیم اسات بارای پذیرفتن خیالی که در نفس کحم مخی ل وجود دارد چندانکه دروغ را نیاز میتاوان باه خوانناده و شانونده باه گونهای انتقال داد که آن را تصدیر کند و اگر وزن نباشاد ایان تسالیم و بیخویشاتنی در برابار کاحم مخی ال دشوارتر انجام میشود )ر.ک: شفیعی کدکنی 33-32(. 1366: در تأیید ساخن شافیعی کادکنی بایاد اشااره کنیم که عنصر موسیقی در بیان شعری بر الهام افزوده و تصویر شعری را تقویت میکناد زیارا هرگااه تصاویر شعری با موسیقی دلنشین همراه باشد شاعر بهتار میتواناد در جاان مخاهاب نفاوک کناد و در خااهر او بااقی بماند. وی از تأثیر ردیف و قافیه و موسیقی ناشی از آنها در توسعة تصویر نیز غافل نمانده و بر این باور اسات که ردیف به توسعة خیال و ترکیبات تصویری شعر فارسی کما کارده )ر.ک: هماان: 33-32( و روزناهای برای خلر خیالهای بدیع و تصویرهای تازه است. از نگااه او قافیاه نیاز نقشهاای مختلفای دارد کاه یکای از آنها توسعة تصویرها و معانی است )ر.ک: همان: 62(. عصافور نیاز باا شافیعی کادکنی همعقیاده اسات. او ضمن تأیید سخن فارابی میگوید: تخییل که عمدتا به وسیلة انواع بحغی شاکل میگیارد فع االی تی اسات کاه مرتبط با وزن و ایقاع است به این معنی که وزن شعر در محق ر شدن عمل تخییل از هریر ایقاعاات و تناساب حرکات و سکون کلمات دخیل است )ر.ک: عصفور 112(. 1332: به هور کل ی بایاد گفات: پیوناد تصاویر شعری با دیگر عناصر ضروری است چراکاه باه قاول جاابر عصافور»موف قی ات یاا شکسات یا تصاویر در قصیده مرتبط با هماهنگی کامل آن با دیگر عناصر شعر است.«مان: 323( 9. نتيجه محم د رضا شافیعی کادکنی و جاابر عصافور از جملاه ناقادان معاصار در ایاران و مصار هساتند کاه چاالشهاایی بار دیدگاههای پیشینیان وارد کرده و بیان میکنند که برداشت قدما از مفهوم صورت و تصویرگری جزئی و نارس ماناده و در بند محسوسات و تقسیمات قرار گرفته و آنها به جنبة هنری تصویر توج ه نکردناد. هار دو ناقاد تشابیه اساتعاره

20 22/ کاوشنامة ادبی ات تطبیقی سال ششم شمار مجاز و کنایه را از عناصر اصلی تصویر برشمرده 22 تابستان 1331 و در این خصوص شفیعی کدکنی دیادگاههای کامالتری نسابت باه جابر عصفور ارائه داده و اسطوره حسآمیزی و برخی صانایع بادیعی چاون اغارا ایهاام حسان تخل اد اساتطراد التفات و تجاهل العارف را نیز شاخهای از صور خیال به شامار آورده اسات. هار دو ناقاد اساتعاره را باه خااهر ایجااز ادعای همانندی زیاد و نیز اثبات معنای مقصود بر تشبیه ترجیح دادند و تشبیه مقلوب و بلی را به خااهر کاارکرد مبالغاه در معنی بیش از دیگر انواع تشبیه میپسندند. هر دو ناقد در این نکته با هم اشتراک دارند کاه تصااویر غیار مساتقیم و رمزی بهتر از تصاویر وصفی و مساتقیم و تصااویر باا برهاان و عقلای اسات و تصااویر بایاد باا هام در تجرباة شاعری هماهنگی و وحدت انداموار داشته باشاند. دیادگاه جاابر عصافور در ماورد کارکردهاای تصاویر کامالتر از دیادگاه شفیعی کدکنی بوده و او پن کارکرد مهم برای تصویر در نظر میگیرد که عبارتناد از: شارح و توضایح قاانع کاردن مخاهب مبالغه در معنی و تحسین و تقبیح. هر دو ناقد معتقدند که تصویر شعری باید با عاهفة مخاهب موسایقی شاعر و بهویژه با معنی پیوند داشته باشد تا بتواند ی کل مناسب ایجاد کند و بر جان مخاهب تأثیر گذارد. گفتنی است کاه شفیعی کدکنی در بحث تصویر شاعری متاأث ر از دیادگاههای عبادالقاهر جرجاانی اسات ام اا جاابر عصافور غیار از عبدالقاهر جرجانی از حازم قرهاجنی و جاحظ نیز الهام گرفته است. نکتة دیگر اینکه روش نقادی هار دو ناقاد از ناوع تطبیقی است و هر دو بهویژه شفیعی کدکنی پس از ککار مساائل نظاری در صادد تطبیار آن مفااهیم بار نموناهه یا شعری شاعران برآمدهاند با این تفاوت که روش شفیعی دقیرتر و مفص لتر است. کتابنامه الف: کتابها 1. ابن منظور حمم د بن مکرم ) 1991 ( لساناالر الط بعة األولی بریوت: دار صادر. 2. امساعیلل علل العريب..3 اللل دین ) 1992 ( ااألسوواااالالیووةايفاالاقووداالروو ي اعوو واواتنسووماوانقاةووة الط بعللة األولللی القللاةر : دار الرکللر بصری کام حسن ) 1991 ( اب اءاالصارة االن ایاةايفاالبیاناالر ي بغداد. 4. بط علی ) 1991 ( االص ارة ايفاال ار االر ي االط بعة الث انیة ابریوت: دار األندلس. 5 ج. احظ عمرو بن حبر ) 1915 ( البیانااو التابینی حتقی:: عبد ال سالم ةارون الط بعة األولی مکتبة اخلراجي ) 1969 ( احلیران حتقی:: عبد ال سالم ةارون الط بعة الث الثة بریوت: اجملمع العلمي العريب اإلسالمي. 1. اجلرجاين عبدالقاةر )يبات( کتا 2. دهخدا ع یل ادالئلااإلعجاز قرأه وعل : علیه: أبو فهر حممود حمم د شاکر القاةر : مکتبة النهضة املصریة. اکبر ) 1313 ( فرهنگ لغت دهخدا تهران: دانشگاه تهران. 9. رابعي عبدالقادر ) 1994 ( الص ارة االن ایاةايفاالاقداال ار ي ا.12 رجایی نجمه ) 1321 ( اسطورهه یا الط بعة األولی رایض: دار العلوم. رهایی چاپ او ل مشهد: دانشگاه فردوسی.

21 ش. 12 بررسی تطبیقی مفهوم تصویر شعری از دیدگاه نقدی محم د رضا شفیعی کدکنی و جابر عصفور / زر ینکوب عبدالحسین ) 1341 ( شعر بیدروغ شعر بینقاب تهران: جاویدان. ایب امحد ) 1994 ( أصرلاال اقدااألدي الط بعة العاشر القاةر : مکتبة النهضة املصریة. 13. شفیعی کدکنی محم د رضا ) 1331 ( رستاخيز کلمات چاپ او ل تهران: سخن ) 1366 ( صور خيال در شعر فارسی چاپ سو م تهران: آگاه. عب اس احسان ) 1955 ( فنااال ار الط بعة الث الثة بریوت: دار الث قافة. 16. عصرور جابر ) 1992 ( الص رة االن ی ةايفاال ا اال قدياوالبالغياع داالر الط بعة الث الثة بریوت: املرک الثقايف العريب ) 1995 ( ننهرماال ار الط بعة اخلامسة مصر: اهلیئة املصریة العامة للکتاب. 19. عالق فاتح ) 2005 ( ننهرماال ار اع داةو اداال ار االر يااحل دمش:: إ حتاد الکت اب العرب. 19. غنیمي ةالل حمم د ) 1991 ( ال اقدااألديااحلدیث ابریوت: دار العود. 20. قرطاجين حازم ) 1966 ( ن هاجاالبلغاءااوس اجااألدابء حتقی:: حمم د حبیب ابن اخلوجه تونس. 21. موسی صاحل بشری ) 1994 ( الص ارة اال ار یةايفاالاقداالر يااحلدیث الط بعة األولی بریوت: املرک الث قافی العريب. 22. انصف مصطری ) 1991 ( الص ارة ااألدبیاة الط بعة الث انیة بریوت: دار األندلس. ب: مجال ت 23. امیدعلی احمد خلیل پروینی عیسی مت قیزاده و ابوالحسن امین مقد سی )1331 (»کاارکرد تصاویر هناری در شعر شیعی بررسی موردی شعر ابوفراس حمدانی شریف رضی و مهیار دیلمی«فصلنامة لسان مبين سال سو م شمار 2 صد

22 املل ص ا حبر ايفااألد ااملقاةنا)فصلیةاعللیةا-احمكلة( ا کلی ةااآلدا اوالرلرمااإل سا یاة اجانرةاةازياک نا ا ا الس ةاالسادسة االرددا 22 اصیفا 5931 اهو.ش/ا 5391 اهو.ق/ا 2152 ام اصصا 22-5 ا دةاسةانقاة ةاملنهرماالصرة اال ر یة ا 1 نناةؤیةا قدیةاحملل داةضااشنیريااکدکينا اوجاب اعصنرة ا ا عبدالرلياآلابریهال ك ودي 2 أستاذ مشارك يف قسم الل غة العربیة وآداهبا جامعة اإلمام اخلمیين )ره( الدولیة ق وین إیران ا ح لتاللاازاةعياکنایت 3 طالب الد کتوراه يف فرع الل غة العربیة وآداهبا جامعة اإلمام اخلمیين )ره( ال دولیة ق وین إیران الص لور الش لعریة ةللي إحلدی العناصللر اجلمالیلة للش للعر ال ليت قللد ع ل ين هبللا النق لاد منللا القلدم. حمم للد رضلا شللریعي کلدکين وجللابر عصلرور مللن ةلو ا الن قلاد املعاصلرین ابیلران ومصلر الل لاان تنلاو ةلاه القضلیة برجیلة جدیلد وبی نلا مواقرهملا الن قدیلة يف ةلاا اجمللال. ونظلرال ألیمهی لة املواقلف الن قدیة هلاین الن اقدین يف جمال ال صور ال شعریة وعدم ال دراسة يف ةاا احلقل یلاول مواقرهما الن قدیة يف موضلوع الص لور الش لعریة يف إطلارکتلابأ أ ي الدراسلة وحتلیل ةلاا البثلمب هلنهو توصلیري - حتلیلل کتلاب صلور اخلیلال يف الش لعر الرارسلي حملم لد رضلا شلریعي کلدکين وکتلاب الص ور الرن ی ة يف ال ت اث الن قد والبالغي عند العرب جلابر عصرور. فنتائو ةلاا البثلمب تلد ل عللی أن املواقلف الن قدیلة لشلریعي ةلي أکمل ملن املواقلف الن قدیلة جللابر عصلرور يف عناصلر ال ليت تشلک الص لور الش لعریة لکل ن کلال الن اقلدین قلد بی نلا تعریرلا مشل تکا ومرهوملا واحلدا علن الص ور وتناو کثریا مبثمب الت شبیه واإلستعار من خالل عناصلر الص لور الش لعریة ویمهلا یعتقلدان ن الص لور جیلب أن تکلون هللا عالقلة ملع العناصلر األخلری للش لعرکلاملعنی والعاطرلة و املوسلیقی. فال ملواقف الن قدیلة جلللابر عصلرور ةلي أکمل ملن املواقلف الن قدیلة لشلریعيکللدکين يف مبثمب توظیف الص لور الش لعریة وةلو یعل د الوظلائف الکثلری واهلام لة للص لور الش لعریة کالش لرح والت وضلیح وإقنلاع املتلق لي واملبالغلة يف املعنلی والت ثسأ و الت قبیح. امللثوظة األخری أن املواقف الن قدیلة لشلریعي کلدکين متلث ر بعبلد القلاةر اجلرجلاين لکلن املواقلف الن قدیلة جللابر عصلرور تعود جاورةا إلی اآلراا الن قدیة للقدماا من أمثال اجلاحظ وعبد القاةر اجلرجاين وحازم القرطاجين. الکللا االد لیلی ة: الش عر ال صور ال شعریة الن قد األديب حمم د رضا شریعيکدکين جابر عصرور. 1. اتریخ الوصول: 1431/9/3 2. العنوان اإللک توين: alebooye@hum.ikiu.ac.ir 3. العنوان اإللک توين للکاتب املسئول: zarei735735@yahoo.com اتریخ القبول: 1431/12/15